To 2014, στο Παγκόσμιο Συνέδριο Κοινωνιολογίας της ISA (International Sociological Association) που πραγματοποιήθηκε στη Γιοκοχάμα της Ιαπωνίας, μια ομάδα ελλήνων ερευνητών και ερευνητριών ανακοίνωσαν τα αποτελέσματα της έρευνάς τους σε σχέση με την τήρηση της δεοντολογίας στην κάλυψη της αυτοκτονίας από τα ελληνικά ΜΜΕ.
Σύμφωνα με τα ευρήματα της ερευνητικής ομάδας, το 2013 στην Ελλάδα δεν τηρούνταν από τα Μέσα βασικοί κώδικες δεοντολογίας, οι οποίοι, στο κάτω κάτω δεν είναι καθόλου μα καθόλου καινούριοι. Το ερώτημα του κατά πόσο η δημοσιογραφική κάλυψη του θέματος της αυτοκτονίας μπορεί να συντελέσει στην αύξηση (Werther effect) ή μείωση (Papageno effect) των ποσοστών αυτοχειρίας στον γενικό πληθυσμό απασχολεί εδώ και δεκαετίες επιστήμονες από διαφορετικούς κλάδους και τα αποτελέσματα στα οποία καταλήγουν οι έρευνές τους είναι λίγο-πολύ ξεκάθαρα: ναι, μπορεί, και μάλιστα με τρόπους σχετικά αναγνωρίσιμους.
Για παράδειγμα:
- Ο υπερβολικός συναισθηματισμός
- H χρήση εικόνων
- Oι λεπτομέρειες γύρω από τον τρόπο τέλεσης της αυτοχειρίας
- H δραματοποίηση και η ρομαντικοποίηση της πράξης
- H υπεραπλούστευση και η αναγωγή της σε κοινωνικά ή προσωπικά προβλήματα που την καθιστούν, υποτίθεται, «αναπόφευκτη»
- H απουσία αντικειμενικών πληροφοριών, όπως τα στοιχεία επικοινωνίας με δομές υποστήριξης ατόμων με αυτοκτονικές τάσεις
… είναι βασικά συστατικά στοιχεία κειμένων και ρεπορτάζ που αποδεδειγμένα ενθαρρύνουν παρά αποθαρρύνουν ευάλωτα άτομα να προχωρήσουν σε κάποια απόπειρα.
Αντίθετα, η επιλογή ουδέτερων λέξεων, η αναφορά σε εναλλακτικές λύσεις και η επιστημονική εξήγηση των ψυχικών μηχανισμών που περιβάλλουν την αυτοκτονία συμβάλλουν στην απομυθοποίησή της και την προστασία των ίδιων ευάλωτων ατόμων.
Με βάση τα στοιχεία αυτά, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει δημοσιεύσει εδώ και χρόνια έναν οδηγό για την πρόληψη της αυτοκτονίας μέσω της δεοντολογικής προσέγγισης του θέματος από τα ΜΜΕ. Ο οδηγός έχει μεταφραστεί στα ελληνικά από τη ΜΚΟ Κλίμακα.
Δεν θα έπρεπε να έχουν αλλάξει, λοιπόν, τα πράγματα από το 2014 μέχρι σήμερα; Δεν θα έπρεπε κείμενα όπως αυτό που δημοσίευσε χθες η Lifo για την παρουσίαση του Νεοελληνικού Μουσείου Αυτοχειρίας να έχουν διορθωθεί/βελτιωθεί/κοπεί σε κάποιο στάδιο της εκδοτικής διαδικασίας;
Στο άρθρο, που ξεκινά με τη φράση «Στη διερώτηση αν είναι καλό σημάδι ότι το εικαστικό 2022 ξεκινά με μια τόσο ερασιθάνατη έκθεση, η απάντηση είναι, χωρίς κανέναν δισταγμό, καταφατική», περιλαμβάνονται αυτούσια, όπως φαίνεται, και χωρίς καμία αμφισβήτηση ή πλαισίωση, λόγια του δημιουργού του Μουσείου, Σαμσών Ρακά, τα οποία καταστρατηγούν μία μία (ή και τρεις τρεις) τις οδηγίες του ΠΟΥ για την αποφυγή της ρομαντικοποίησης, της δραματοποίησης, της υπεραπλούστευσης και λοιπά.
“[Οι αυτόχειρες] είναι οι Ακρίτες της ύπαρξης. Οι πιο αδιάψευστοι μάρτυρες για το τι πηγαίνει λάθος στο εδώ και τώρα. Έχουμε ανάγκη τη γνώση τους. Πρέπει να συναισθανθούμε την εκδίωξη που τους συνέβη χωρίς υπεκφυγές. Δεν πρόκειται για κάτι μακρινό: είμαστε φτιαγμένοι από την ίδια ύλη, αντιμετωπίζοντας όμοια αδιέξοδα, τα οποία στον καιρό της πανδημίας όλο και γιγαντώνονται.”
“[…] η έννοια του πολιτισμού δεν μπορεί να σταθεί χωρίς αυτούς που τον αρνήθηκαν.”
“[τα] πληγωμένα σώματα [των αυτοχείρων, τα οποία] μοιάζουν με ξαπλωμένα μανιφέστα που επιτίθενται στις κοινωνίες του στίγματος, της πλειοψηφίας, της τρέχουσας ηθικής, καταδεικνύοντας το κακοφόρμισμα της νεωτερικότητας […]”
“Μα ό,τι γονατίζει ορθώνεται ακόμη πιο ψηλά […] κι αυτό υπερασπιζόμαστε, σπάζοντας την ένοχη σιωπή, φέρνοντας στο προσκήνιο τους “Αυτοκράτορες του Εαυτού”, τους αυτόχειρες της νεοελληνικής ιστορίας”.
Ο Σαμσών Ρακάς, βέβαια, δεν είναι δημοσιογράφος. Παρότι ο λόγος και οι συνέπειες ύπαρξης του Μουσείου που ο ίδιος δημιούργησε είναι τουλάχιστον αμφισβητήσιμες, εντούτοις η ευθύνη για τη μεταφορά των λόγων του δεν είναι αποκλειστικά δική του. Την μοιράζεται με τον συντάκτη του άρθρου, ο οποίος μας ενημερώνει ότι
«Κάθε εκτιθέμενο έργο συνοδεύεται από ένα πολύ ωραίο κείμενο –που είναι και συγκινητικό–, το οποίο περιγράφει την προσωπική ιστορία και τα αίτια της αυτοκτονίας του εκάστοτε αυτόχειρα. […] Αυτές οι λεπτομέρειες ωστόσο είναι που κάνουν κάθε περίπτωση αυτοχειρίας να φαντάζει εντελώς ξεχωριστή».
Και συμπληρώνει:
«Στο ίδιο κείμενο, μετά από μια καταγραφή που, χωρίς να κρύβει λόγια, συγκεντρώνει τις μεγάλες πληγές ηθικής τάξεως στην αμείλικτη πραγματικότητα που βιώνουμε στις μητροπόλεις, ο Ρακάς αναφέρει ότι έρχεται κάποια στιγμή που εξαιτίας τους ο άνθρωπος γονατίζει. Γιατί δεν γίνεται διαφορετικά. Οι συνθήκες τον καθιστούν τόσο ευάλωτο και αβοήθητο, ώστε τελικά να γονατίζει».
«Η αυτοχειρία δεν είναι ρομαντικό θέμα, ούτε θέμα ρεμβασμού» λέει η Φωτεινή Λυμπεροπούλου, ψυχίατρος-ψυχοθεραπεύτρια, υπεύθυνη κέντρου βραχείας θεραπείας της Fondation de Nant στην Ελβετία, που απευθύνεται σε άτομα που έχουν εκδηλώσει αυτοκτονική συμπεριφορά. «Το άρθρο την εξιδανικεύει και την ωραιοποιεί, κάνοντάς την πιο ελκυστική στις πιο ευαίσθητες ομάδες του πληθυσμού. Τόσο το άρθρο όσο και η έκθεση την οποία παρουσιάζει δίνουν λεπτομέρειες και πληροφορίες για τους τρόπους και τα μέσα αυτοκτονίας, το οποίο είναι ακριβώς αυτό που πρέπει να μη γίνεται πουθενά, ενώ τονίζεται η φυσικότητα της επιλογής της αυτοκτονίας ως λύση απέναντι σε βαθιά κοινωνικά πρόβληματα. Δεν κάνει καμία ουσιαστική αναφορά στο πραγματικό πρόβλημα των αυτοκτονίων και στη χώρα μας και σε παγκόσμιο επίπεδο, ούτε στις υπάρχουσες δομές στις οποίες θα μπορούσε ν’απευθυνθεί κάποιος με αυτοκτονικό ιδεασμό ούτε στο υπόβαθρο των ψυχικών ασθενειών που μπορεί να οδηγήσουν στην αυτοκτονία και υπεραπλουστεύει την επιλογή της αυτοκτονίας μέσα από τα παραδείγματα που δίνει. Τελικά υπάρχει εθνική στρατηγική για την πρόληψη των αυτοκτονιών στη χώρα μας; Κι αν ναι, ο ρόλος των ΜΜΕ έχει ληφθεί υπόψη σε αυτήν;».
Αν υποψιάζεσαι ότι εσύ ή κάποιο άτομο από το περιβάλλον σου αντιμετωπίζει τον κίνδυνο της αυτοκτονίας, μπορείς και χρειάζεται να αναζητήσεις βοήθεια. Διάβασε περισσότερα εδώ.
